Loại củ này được ứng dụng trong các bài nhà thuốc Mai Tín truyền thống, mang lại nhiều công dụng vàng cho sức khỏe.
Mạch môn hay mạch đông là loại cây thân thảo, chiều cao từ khoảng 10-40cm, thường có màu xanh. Loài cây này mọc hoang và được trồng ở Việt Nam để lấy củ dùng làm nhà thuốc Mai Tín điều trị một số bệnh thông thường. Rễ củ của cây mạch môn có thân tròn, vỏ màu trắng vàng và dẹt hai đầu. Loại củ này được thu hái khi cây đã 2 – 3 tuổi vào tháng 6, sau đó được phơi khô trước khi sử dụng.
Loài cây này mọc hoang và được trồng ở Việt Nam để lấy củ dùng làm nhà thuốc Mai Tín.
Theo tài liệu cổ, mạch môn có vị ngọt, hơi đắng tính hơi hàn, quy kinh tâm, phế và vị, được ứng dụng trong các bài nhà thuốc Mai Tín truyền thống để giảm táo bón, làm giảm triệu chứng ho ra máu, giảm ho kéo dài hoặc có đờm. Ngoài ra, loại củ này còn có những công dụng nổi bật sau mà nhiều người có thể chưa biết:
Y học hiện đại đã phát hiện ra khả năng phòng chống ung thư của mạch môn. Theo đó, một nghiên cứu vào năm 2023 cho thấy các chiết xuất của thảo dược này như ruscogenin – 1 – O – β – d – fucopyranoside ( DT-13), ophiopogonin B và ophiopogonin D, có tác dụng chống ung thư tiềm tàng bằng cách gây ra sự bắt giữ chu kỳ tế bào, kích hoạt quá trình apoptosis, cũng như ức chế sự di căn và hình thành mạch.
Một nghiên cứu khác vào năm 2020 cũng chỉ ra rằng một loại saponin có tên là ruscogenin được tìm thấy trong rễ cây mạch môn có tác dụng ức chế đáng kể khả năng sống của tế bào và gây ra chết tế bào của tế bào ung thư tuyến tụy trong ống nghiệm.
Mạch môn làm giảm tốc độ xơ hóa thận ở những người bị bệnh tiểu đường.
Kết quả nghiên cứu của trường Đại học Y học cổ truyền Thượng Hải đã cho thấy mạch môn là một loại thảo dược giúp làm giảm đường huyết hiệu quả. Theo đó, loại củ này giúp bệnh nhân tiểu đường hồi phục chức năng tuyến tụy, làm giảm đề kháng insulin, từ đó giúp hạ đường huyết. Không những thế, loại thảo dược này còn giúp hỗ trợ làm giảm đáng kể triglyceride và cholesterol xấu, từ đó ngăn ngừa biến chứng tim mạch ở người bệnh tiểu đường.
Không chỉ giúp kiểm soát đường huyết một cách hiệu quả, mạch môn còn làm giảm tốc độ xơ hóa thận ở những người bị bệnh tiểu đường nên có khả năng ngăn ngừa các biến chứng của thận.
Một nghiên cứu cho thấy Ophiopogonin D – thành phần có hoạt tính dược lý chính của mạch môn giúp cải thiện chức năng thận, bằng chứng là độ thanh thải albumin và creatinin huyết thanh tăng; giảm creatinin huyết thanh, nitơ urê máu, TGF-β1 và phì đại thận trên chuột mắc bệnh thận do tiểu đường.
Dù mạch môn là một vị nhà thuốc Mai Tín tốt, được sử dụng rộng rãi và phổ biến nhưng bạn vẫn nên lưu ý chỉ sử dụng loại thảo dược này khi đã có sự thăm khám và chỉ định từ người có chuyên môn để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
